Bí ẩn "long mạch làm quan" của làng tiến sĩ bên sông Cầu

Lịch sử khoa cử phong kiến Việt Nam hơn 800 năm (1075 - 1919) ghi nhận làng Kim Đôi (xã Kim Chân, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh) là ngôi làng có số lượng người đỗ tiến sĩ nhiều nhất: 25 tiến sĩ. Người trong làng ai cũng biết giai thoại về "long mạch làm quan" trong làng, nơi ngày xưa đã bị chế độ phong kiến xây đập làm đứt gãy.

Sấm truyền linh ứng?

Ngày xưa, làng còn có tên Dủi Quan vì dù người dân sống bằng nghề dủi tôm cá ngoài đồng và sông ngòi nhưng làng lại có nhiều người làm quan. Cuốn Phong thổ Kinh Bắc thời Lê từng phong cho làng làm "lò tiến sĩ" với câu: "Kim Đôi nhiều cuộc hiển vinh, Hai mươi lăm vị khoa danh rỡ ràng".

Cụ Nguyễn Nhân Tiên (86 tuổi, hậu duệ đời thứ 17, Trưởng Ban đại diện dòng họ Nguyễn Kim Đôi) cho biết: 5 anh em họ Nguyễn Chính là người đặt những viên gạch đầu tiên xây nên "Làng Tiến sĩ", mang về cho quê hương 8 chữ vàng "Kim Đôi gia thế, chu tử mãn triều" do vua Lê Thánh Tông ban tặng. Bia Minh thế hệ còn lưu giữ trong Từ đường họ Nguyễn ghi: "Ngày xưa nhà nghèo chỉ có tiền kẽm rỉ xanh mà đi thi đỗ đạt cao thật hiếm có trong nhân gian, nhưng được ghi tên bảng vàng thì họ ta có rất nhiều".

Dân gian kể lại, bước hoạn lộ khoa cử của người làng hiển vinh rộng mở trải mấy trăm năm rồi cũng dần khép lại như lời sấm truyền: "Bạch nhạn sinh mao anh hào tận" (Nếu bãi cát vùng Bạch nhạn còn sinh sôi thì đường hoạn lộ còn hanh thông). Thời gian dâu bể, bãi Bạch nhạn xưa đã dần thành làng mạc, khu dân cư đông đúc. Và sự học của con cháu trong lần cũng dần thoái trào kể từ sau vị tiến sĩ thứ 18 đỗ khoa Canh Thìn 1700.

Ý chí vượt qua lời nguyền

Ông Nguyễn Quang Tiềm, thành viên Ban đại diện dòng họ Nguyễn cho biết: Không chỉ tin vào ứng nghiệm từ lời sấm truyền, đến giờ người làng Kim vẫn còn lưu truyền giai thoại về nguyên nhân dẫn đến những đứt đoạn trên bước đường khoa cử của dòng tộc mấy trăm năm qua. Số là sau khi được vua Lê Thánh Tông ban tặng tám chữ vàng: "Gia thế Kim Đôi chu tử mãn triều" (Dòng họ Kim Đôi áo đỏ áo tía đầy triều), chốn quan trường thị phi đã xuất hiện những sự đố kị ganh ghét dèm pha và nó cứ âm ỉ theo thời gian. Với ngầm ý muốn "triệt tiêu" long mạch đất Dủi Quan, một vị quan người làng gần đó đã dùng kế "vị công vi tư", dâng tấu biểu đề nghị nhà vua cho xẻ thân đê làm cống tại điểm này với lý do tiêu thoát lũ ra sông Cầu. Biết được thâm ý, song vì theo lệnh quan trên, người Dủi quan đành ngậm ngùi nhìn "long mạch- đầu rồng" đứt gãy vì bị xẻ ngang. Cũng từ đó, người Kim Đôi dù có học rộng hiểu sâu đến mấy cũng khó đỗ đạt cao và họ chỉ có thể làm các chức quan nhỏ mà khó ghi tên mình vào Bảng vàng khoa cử như tổ tiên thuở trước. Dấu tích nơi long mạch đứt gãy xưa giờ vẫn còn, là chiếc cống qua đê hữu Cầu.

Gần ba thế kỷ trôi qua, lời sấm truyền cùng giai thoại "triệt tiêu long mạch" đất Dủi Quan rồi cũng dần được hóa giải bởi chính lực học cùng quyết tâm nhân lên truyền thống cha ông của con cháu trong làng. Làng hiện có hàng trăm người đỗ cử nhân, hàng chục thạc sĩ và ít nhất 3 tiến sĩ. Câu chuyện long mạch làm quan ngày xưa chẳng hiểu thực hư, nhưng theo lời một vị cao niên trong làng: "Những truyền thuyết này đã là động lực để con cháu trong làng phấn đấu học tập, rèn luyện hơn, để không hổ danh với những truyền thống của cha ông".

THANH CẢNH